شیخ محمد خیابانی در دوره انقلاب مشروطه ایران روحانی مبارزی بود که در سال ۱۲۵۹ در شهر خامنه متولد شد. در زمان شیخ محمد خیابانی اوضاع ایران، به خاطر دخالت‌های خارجی کشورهای روسیه، انگلیس و آلمان، آشفته بود به طوری که پس از خلع محمدعلی شاه از سلطنت، شیخ محمد خیابانی در سی سالگی به عنوان نماینده مردم تبریز راهی دوره دوم مجلس شورای ملی شد. شیخ محمد خیابانی، با قرارداد وثوق‌الدوله با دولت انگلستان (قرارداد ۱۹۱۹) نیز به مبارزه برخاست و از آنجا که حکومت مرکزی را ضعیف و وابسته می‌دید، ایجاد یک تحول اساسی در سیستم حکومت ایران و احیای آزادی را گام نخست برای ایجاد تحولات در ایران و بیرون راندن نیروهای خارجی می‌دانست؛ ولی برداشتن گام اول را از طریق مذاکره سیاسی امکانپذیر نمی دید و تنها راه را در ایجاد جنبش و مقاومت در برابر دخالت نیروهای خارجی می‌دانست.
بنا بر این بعد از قبول قرارداد ۱۹۱۹ از سوی دولت ایران، در تبریز جنبشی به راه انداخت و بنا بر اصطلاح رایج، قیام کرد. او دولت آزادیستان را تأسیس کرد. مخبرالسلطنه هدایت به ولایت آذربایجان منصوب شد. به فرمان مخبرالسلطنه فرستاده ویژه مشیرالدوله، صدراعظم وقت، قزاق‌ها قیام‌گران را منکوب کردند. خیابانی که انتظار درگیری با مخبرالسلطنه را که از مخالفان قرارداد بود، نداشت، غافلگیر شد و حکومت وی بر آذربایجان پس از درگیری و دخالت قزاق‌ها به شکست انجامید و شیخ محمد خیابانی نیز در خانه یکی از دوستانش کشته شد.
سه روایت از قیام مردم تبریز؛
نسبت خویشاوندی رهبر انقلاب و شیخ محمد خیابانی چیست؟
شیخ محمد خیابانی، عالم و مجاهد بزرگ معاصر، پس از گذراندن تحصیلات و درآمدن به کسوت روحانیت با خاندان خامنه‌ای‌ها وصلت کرد.
به گزارش مشرق، 17 فروردین مصادف با سالگرد قیام مردم تبریز به رهبری شیخ محمد خیابانی در سال 1299 علیه استبداد و استعمار انگلیس است. به همین مناسبت، کانال تلگرام پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، خاطره‌ای از ایشان نقل کرده که حاوی نکات جالب توجهی است:
سه روایت ویژه از رهبر انقلاب درباره شیخ محمد خیابانی و قیام مردم تبریز علیه استبداد و استعمار
1«آقاى شيخ محمد خيابانى شوهر عمه‌ى ماست… پدرم شاهد قضاياى مشروطه بوده؛ ايشان در مشروطه بوده؛ با باقرخان هم‌محله‌اند. باقرخان مال محله‌ى خيابان است – كه محمد خيابانى هم مال همان محله‌اند – پدر ما هم مال همان محله‌اند… خيابان يك محله‌اى است در تبريز؛ محله‌اى است كه الان هم به يك شكل محله و اينها نيست؛ تنها خيابانى بوده كه آن زمانها در تبريز وجود داشته و در قسمتى از اين خيابان كوچه‌اى است به نام قرباغلار كوچه سى؛ الان هم هست كوچه‌ى قرباغى‌ها، كه منزل شيخ محمد خيابانى و همچنين منزل پدربزرگ ما، مرحوم حاج سيد حسين خامنه‌اى – كه پيش‌نماز مسجد جامع بود.» ۱۳۶۴/۰۳/۰۱
2 «مرحوم «شیخ محمّد خیابانی» قبل از اینکه وارد مبارزات مشروطیت شود، گاهی نایبِ پدرزن خود می‌شد. پدر زن او مرحوم حاج سیّد حسین [خامنه‌ای] بود که جدّ ماست و [شیخ محمد خیابانی] در همین شبستان مسجد جامع [تبریز]، به جای ابوالزّوجه‌ی خود نماز می‌خواند و از همین جا، شهرت خودش را بتدریج به دست آورد…» ۱۳۷۲/۰۵/۰۵
3 «در قضیه‌ی مرحوم شیخ محمد خیابانی – که تبریز یک تنه ایستاد – مسأله، مسأله‌ی قرارداد وثوق‌الدوله بود. در تهران، عمال حکومت ضعیف با یک قرارداد، امور مالی و امور نظامی کشور را دودستی تقدیم کردند به انگلیسیها. تبریزیها ایستادند. مرحوم خیابانی و دیگران در مقابل این قضیه بود که ایستادند و آن حوادث عجیب تبریز پیشآمد کرد. تبریز همیشه این‌طور بود.» ۱۳۸۵/۱۱/۲۸
در همین زمینه امام جمعه تبریز گفت: شیخ محمد خیابانی در مسیر مبارزه بی‌امان با طاغوت همیشه یک چهره روحانی هدایت‌گر مردم بود.
حجت الاسلام سیدمحمدعلی آل هاشم، در جلسه کمیته روحانیت ستاد بزرگداشت یکصدمین سالگرد شهادت شیخ محمد خیابانی با بیان اینکه این شهید در هر شرایطی مطابق با نیاز انقلاب، روش هایی برای تحقق اهداف ملت مسلمان بکار می‌گرفت، افزود: وی زمانی با زبان گویا و ایراد خـطابه‌ها و نطق‌های آتشین، گاهی با به دوش کشیدن اسلحه و زمانی با اعتراض و استقامت شکست ناپذیر در مسیر مبارزه با استبداد گام بر می‌داشت.
وی شیخ محمد خیابانی را عالم فقه، اصول، هیات و نجوم اعلام کرد و اظهار داشت: شیخ محمد خیابانی در صف اول مبارزه و همپای مردم از محبوبیت خاصی برخوردار بود و از جمله کارهای مهمی که در تبریز انجام داد خـلع محمد علی میرزا از مقام سلطنت بود.
امام جمعه تبریز گفت: عده ای با تحریف تاریخ تلاش می کنند عنوان شیخ و روحانی را از نام عالم مبارز شیخ محمد خیابانی حذف کنند اما وی چهره ای مجاهد و روحانی بود.
حجت الاسلام آل هاشم، ادامه داد: پس از استقرار مشروطه، شیخ محمد خیابانی به نمایندگی از سوی مردم تبریز وارد مجلس شورای ملی شد که در دوره اول و دوم، نمایندگان مجلس، استعمار روس و انگلیس قطع کردند.
حجت الاسلام آل هاشم، با اشاره به قرارداد ننگین روس و انگلیس ادامه داد: در این قرارداد ایران به سه منطقه شمال برای روس، جنوب برای انگلیس و مرکز بیطرف تقسیم می شد که نمایندگان مبارز مجلس ملی از جمله شیخ محمد خیابانی آن را لغو کردند و بخاطر القای آن، استعمار با دست محمدعلی میرزا مجلس را به توپ بست تا امور مملکتی راکد بماند.
سریال تاریخی شیخ محمد خیابانی در رسانه ملی ساخته می‌شود
نماینده مردم تبریز در مجلس نیز برنامه‌های ستاد برگزاری همایش بزرگداشت یکصدمین سالگرد شهادت شیخ محمد خیابانی را که قرار است شنبه هفته آتی با حضور رئیس مجلس برگزار شود، تشریح کرد.
سیدمحمدرضا میرتاج الدینی اظهار داشت: شیخ محمد خیابانی از رجال نقش آفرین در تاریخ ایران و آذربایجان و از رهبران مشروطه است که در ادوار دوم و چهارم مشروطه، نماینده مردم آذربایجان در این مجلس بود.
شیخ محمد خیابانی، رهبر قیام آزادیستان
نماینده مردم تبریز، اسکو و آذرشهر در مجلس شورای اسلامی در ادامه با بیان اینکه شیخ محمد خیابانی رهبر قیام آزادیستان بود که همزمان با قیام میرزا کوچک خان جنگلی در گیلان قیام کرد، اظهار داشت: هدف ایشان، پیاده سازی قانون اساسی بود.
حضور دکتر قالیباف در همایش بزرگداشت یکصدمین سالگرد شهادت شیخ محمد خیابانی در تبریز
مسئول ستاد برگزاری همایش بزرگداشت یکصدمین سالگرد شهادت شیخ محمد خیابانی در ادامه با اشاره به برنامه های این ستاد برای همایش، اظهار داشت: همایش در صبح روز شنبه 23 اسفند در تالار وحدت دانشگاه تبریز با حضور دکتر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی افتتاح می شود و علی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی و گردشگری همچنین شخصیت های کشوری و استانی و همچنین اساتید، دانشجویان و طلاب در آن حضور خواهند یافت.
وی ادامه داد: اختتامیه این مراسم نیز در عصر همان روز در موطن ایشان، شبستر و در تالار شیخ محمود شبستری برگزار می شود و در ادامه بازدید از شهر خامنه را خواهیم داشت.
میر تاج الدینی اضافه کرد: همایش دیگری نیز به همین مناسبت در عصر روز یکشنبه 24 اسفند ماه در تالار مشروطه مجلس شورای اسلامی برگزار می شود و همان شب نیز مراسمی بر سر مزار ایشان در رواق امام خمینی(ره) حرم حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) بزگرار می شود.
سریال تاریخی شیخ محمد خیابانی در رسانه ملی ساخته می‌شود
وی اضافه کرد: کتاب صوتی برای نشر در فضای مجازی و رمان ویژه نوجوانان نیز تهیه و تدوین شده و بیانیه ای نیز در پایان همایش قرائت خواهد شد همچنین صداوسیما برای ساخت سریال تاریخی شیخ محمد خیابانی با همکاری بخش خصوصی حوزه فرهنگ در تبریز، قول مساعد داده است.
